Author: Dr. Aparna Vishwakiran, Senior Consultant & Fertility Specialist
हे सिद्ध झाले आहे की आपण जे अन्नप्राशन करतो त्यातील पौष्टिक मूल्यांचा आपल्या आरोग्यावर परिणाम होतो. चुकीच्या आहाराच्या सवयींचा एकूण आरोग्यावर आणि विशेषत: प्रजनन क्षमतेवर होणारा परिणाम बऱ्याचदा दुर्लक्षला जातो. अस्वास्थ्यकर खाण्याच्या सवयी आणि असंतुलित आहार पुरुष आणि स्त्री दोघांच्याही प्रजनन कार्यांमध्ये व्यत्यय आणतात.
वंध्यत्व उपचारप्रक्रियेत पौष्टिक आहाराची भूमिका बऱ्याचदा दुर्लक्षली जाते. वैद्यकीय उपचारांव्यतिरिक्त, जीवनशैलीतील बदल आणि पुरेसे पौष्टिक अन्नसेवन यासारख्या समग्र दृष्टिकोनाचा ओअसाइट्स आणि शुक्राणूंच्या विकासावर योग्य परिणाम होईल. हे पुरुष आणि स्त्रिया दोघांमधील वंध्यत्व सुधारण्यास आणि त्यावर उपचार करण्यास मदत करेल.
स्त्री वंध्यत्व ही जगभरातील प्रजननक्षम वयोगटातील स्त्रियांमध्ये प्रचलित वैद्यकीय आणि सामाजिक स्थिती आहे.
हे ओव्ह्यूलेशन डिसऑर्डर, ओव्हरीयन रिझर्व आणि स्त्रीबीजाची गुणवत्ता कमी होणे, अनियमित मासिक पाळी, हार्मोनल असंतुलन, प्रजनन प्रणालीची स्थिती आणि इतर मूलभूत गंभीर रोग यासारख्या विविध पॅथोफिजिओलॉजिकल बदलांमुळे होते.
ओव्ह्यूलेशन डिसऑर्डर आणि स्त्रीबीज गुणवत्ता: स्त्री प्रजननक्षमतेविषयी एक महत्त्वाचा सूचक म्हणजे स्त्रीबीजाची गुणवत्ता होय. संभाव्यत: फलनक्षम होण्याची शक्यता स्त्रीबीजाच्या गुणवत्तेवर अवलंबून असते. स्त्रीची गर्भधारणेची क्षमता आणि भविष्यातील प्रजनन क्षमता ओव्हरी-रिझर्व (डिम्बग्रंथि राखीव) मधे असलेली बीज- संख्या आणि गुणवत्ता ह्यावर अवलंबून असते.
नियमित आणि निरोगी मासिक पाळीदरम्यान एक स्त्रीबीज किंवा डिंब बाहेर पडते, या प्रक्रियेला ओव्ह्यूलेशन म्हणतात.
बीजाची गुणवत्ता किंवा संख्या कमी होणे किंवा ओव्ह्यूलेशन प्रक्रियेतील समस्या ही ओव्ह्यूलेटरी वंध्यत्वास कारणीभूत ठरते. पौष्टिक घटकांमुळे अंडाशयाची परिपक्वता, फलनक्षमता आणि धारणेनंतर गर्भाची गुणवत्ता प्रभावित होते.
पीसीओएस आणि हार्मोनल असंतुलन: हा एक अंतःस्रावी विकार आहे ज्यामुळे अंडाशयात अल्सर तयार होणे, हार्मोनल असंतुलन, वजन वाढणे, जळजळ आणि अनियमित मासिक पाळी अशी लक्षणे दिसतात. स्त्रियांमध्ये वंध्यत्वाचे हे एक प्रमुख कारण आहे.
योग्य संतुलित आहारामुळे पीसीओएसचे सहज व्यवस्थापन होण्यास मदत होते.
शरीराचे अति-वजन, पोषणविकार, धूम्रपान, लठ्ठपणा, मद्यपान इत्यादी जीवनशैलीशी संबंधित घटकांमुळेही महिलांमध्ये प्रजननसमस्या उद्भवतात.
प्रजनन क्षमता सुधारण्यासाठी खाद्यपदार्थ:
1.संपूर्ण धान्यआहार पुरेसे पोषण प्रदान करते आणि रक्तातील साखरेची वाढ न करता आपल्याला दीर्घ काळपर्यन्त पोट भरल्यासारखे वाटते. गहू, तपकिरी तांदूळ, बार्ली, ज्वारी इ. पर्याय आहेत.
2.शेंगदाणे आणि डाळ आणि शक्यतो प्रथिनांच्या वनस्पती स्त्रोतांचे सेवन केल्याने ओव्ह्यूलेटरी वंध्यत्वाचा धोका कमी होतो. तसेच, शेंगदाणे फॉलिक अॅसिडचा चांगला स्रोत आहेत जे निरोगी गर्भाच्या विकासास मदत करतात. पीसीओएसग्रस्त महिलांमध्ये टेस्टोस्टेरॉनची पातळी कमी करण्यात आणि संप्रेरकाची पातळी राखण्यासाठी प्रथिनांचे सेवन सकारात्मक भूमिका बजावते.
3.झिंक, लोह, फॉलिक अॅसिड आणि सेलेनियम सारख्या सूक्ष्म पोषक घटक स्त्रोतांचा समावेश केल्याने फोलिक्युलर आरोग्य आणि बीजाची गुणवत्ता राखण्यास देखील मदत होते.
4.फॉलिक अॅसिडयुक्त पदार्थांचे सेवन करा किंवा फॉलिक अॅसिड सप्लीमेंट्स घ्या. फॉलिक अॅसिड गर्भाच्या सुधारित गुणवत्तेशी संबंधित आहे, जन्मदोष रोखते आणि ओव्ह्यूलेटरी वंध्यत्वाच्या कमी जोखमीशी संबंधित आहे.
5.पीसीओएसशी संबंधित वंध्यत्व-उपचारात जवस, भोपळ्याच्या बिया, तीळ आणि सूर्यफूल बिया यासारख्या बियांचा समावेश करून मदत होऊ शकते. या बियामधील फायटोएस्ट्रोजेनमुळे हार्मोनल पातळी आणि अनियमित मासिक पाळी नियमित करण्यातमदत होते.
6.रास्पबेरी, स्ट्रॉबेरी आणि ब्लूबेरी सारखी व्हिटॅमिन सी समृद्ध फळे ही अँटीऑक्सिडेंट-समृद्ध पदार्थ आहेत, त्यांचे जळजळविरोधी गुणधर्म पीसीओएस-संबंधित वंध्यत्व-उपचारात मदत करतात.
7.ओमेगा 3 फॅटी अॅसिड प्रजनन क्षमता टिकवून ठेवण्यास मदत करते आणि उत्तम प्रतीचे बीज तयार करण्यास देखील मदत करते. मासे, अंडी, सुका मेवा, वनस्पती तेल आणि शेंगदाणे ओमेगा -3 फॅटी अॅसिडचे चांगले स्रोत आहेत.
8.प्रक्रिया केलेले अन्न, साखरयुक्त आणि अल्कोहोलयुक्त पेये आणि मैद्याचे पदार्थ यापासून दूर रहा.
9.तसेच, लक्षात ठेवा की कार्बोहायड्रेट आणि चरबीचा अतिमारा ओव्ह्यूलेशनवर नकारात्मक परिणाम करू शकतो.
शेवटी, संयम ही गुरुकिल्ली आहे आणि जास्त प्रमाणात खाऊ नका किंवा कठोर आहार-नियमन करू नका. प्रथिने, चरबी, कार्बोहायड्रेट, अँटिऑक्सिडंट्स, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे असलेला समृद्ध परंतु संतुलित आहार स्त्री प्रजनन प्रणालीच्या पर्याप्त कार्यासाठी आणि वंध्यत्वाचा धोका कमी करण्यासाठी अत्यंत फायदेशीर आहे.