Author: Dr. Sai Manasa Darla, Consultant, Fertility Specialist & Laparoscopic Surgeon
मानवी प्रणालीच्या पद्धतशीर कार्यामध्ये हार्मोन्स हा एक अविभाज्य घटक आहे. मानवी पुनरुत्पादक प्रणालीच्या योग्य कार्यामध्ये ते प्रमुख भूमिका बजावतात. स्त्री प्रजनन प्रणाली आणि मासिक पाळीवर मोठ्या प्रमाणावर हार्मोन्सचा प्रभाव पडतो आणि हार्मोन्सच्या नाजूक संतुलनात कोणताही व्यत्यय आल्यास प्रजनन समस्या उद्भवतात.
हार्मोनल असंतुलन हे स्त्रियांमध्ये वंध्यत्वाचे सर्वात सामान्य कारण आहे. जरी प्रगत औषध हार्मोनल असंतुलनावर उपचार करू शकत असले तरी, सर्वांगीण पद्धती अंतःस्रावी प्रणाली आणि संपूर्ण मानवी प्रणालीवर उपचार आणि बरे करण्यात मदत करतात कारण त्यांच्या स्वतःच्या फायद्यांमुळे. अलीकडच्या काळात लक्ष वेधून घेणारा असाच एक सर्वांगीण दृष्टिकोन म्हणजे “बियाणे सायकलिंग” ही संकल्पना.
बियाणे सायकलिंग म्हणजे काय आणि तो फक्त दुसरा कल आहे किंवा तो मदत करतो ते पाहू या.
बियाणे सायकलिंगला भेटुया:
बियाणे सायकलिंगमध्ये मासिक पाळीच्या विविध अवस्थामध्ये अळशी, भोपळा, सूर्यफुलाच्याबिया आणि तीळ यांचे सेवन करणे समाविष्ट आहे. हे हार्मोन्स संतुलित करण्यास मदत करते आणि स्त्रियांमध्ये प्रजनन क्षमता सुधारते
बियाणे सायकलिंग फायदे
– अनियमित मासिक पाळी नियमित करते
– PCOS आणि संबंधित लक्षणांमध्ये मदत करते
– PMS लक्षणे कमी करते
– हार्मोनल असंतुलनामुळे मुरुमे कमी करते
– रजोनिवृत्तीपूर्व/पेरी-रजोनिवृत्तीची लक्षणे कमी करते
– कामवासना सुधारते
बियाणे सायकलिंग कसे कार्य करते?
मासिक पाळी दरम्यान सतत बदलत असलेल्या मुख्य हार्मोन्स (इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन) समतोलाला आधार देण्याच्या प्रभावीतेमुळे मासिक पाळींसाठी बियाणे सायकलिंग आणि PCOS साठी बियाणे सायकलिंग या संकल्पनेला स्त्रियांमध्ये गती मिळाली आहे.
बियाणे सायकलिंगचे फायदे अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी मासिक पाळी आणि त्याचे टप्पे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. सरासरी मासिक पाळी 28 दिवस असते आणि त्यात 2 टप्पे असतात.
मासिक पाळीच्या टप्प्यां मध्ये हे समाविष्ट आहे:
फॉलिक्युलर टप्पा:
हा पहिला टप्पा आहे जो मासिक पाळीच्या पहिल्या दिवसापासून अंडमोचनच्या दिवसापर्यंत म्हणजेच मासिक पाळीच्या पहिल्या दोन आठवड्यांपर्यंत (दिवस 1-14) मोजला जातो. या टप्प्यात, गर्भाशयाचे थर बाहेर टाकले जाते, आणि फॉलिकल स्टिमुलेटिंग हार्मोन (FSH) अंडाशयांना उत्तेजित करते आणि अंडी विकसित करण्यास सुरवात करते. या प्रक्रियेमुळे इस्ट्रोजेनची पातळी वाढते. निरोगी इस्ट्रोजेन पातळी गर्भाशयाच्या थराच्या निर्मितीमध्ये मदत करते आणि लैंगिक इच्छा वाढवण्यास मदत करते.
ल्युटल टप्पा:
मासिक पाळीच्या 15 – 28 व्या दिवसाला ल्युटल टप्पा म्हणतात, म्हणजेच अंडमोचनपासून पुढील मासिक पाळी येईपर्यंत. ल्युटल टप्प्यात प्रोजेस्टेरॉन हा प्रबळ हार्मोन आहे. अंडमोचन नंतर, प्रोजेस्टेरॉनची पातळी वाढून अंतर्रोपण करण्यात आणि पहिल्या तिमाहीत गर्भधारणा टिकवून ठेवण्यास मदत होते.
तसेच, बियाणे सायकलिंगचे फायदे फायदे लिग्नॅन्स, फायबर, ओमेगा-३ फॅटी ऍसिडस्, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे यांसारख्या पोषक घटकांच्या उपस्थितीला दिले जाऊ शकतात. हे पोषक लैंगिक हार्मोन्स म्हणजे इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन संतुलित करण्यात आणि जळजळ कमी करण्यात मदत करतात.
बियाणे सायकलिंग फायदे काय आहेत?
- मासिक पाळी साठी बियाणे सायकलिंग:
मासिक पाळीसाठी बियाणे सायकलिंग हा अनियमित मासिक पाळी परत आणण्याचा एक प्रभावी आणि नैसर्गिक पद्धत आहे. फॉलिक्युलर टप्प्यात, अळशीच्या बिया आणि भोपळ्याच्या बियांचे सेवन करा. अळशीच्या बियांमध्ये असलेले लिग्नॅन्स आणि फायटोएस्ट्रोजेन इस्ट्रोजेनची नक्कल करून इस्ट्रोजेन पातळी संतुलित करतात. ल्यूटियल टप्प्यात प्रोजेस्टेरॉनचे उत्पादन वाढविण्यात अळशीच्या बिया देखील फायदेशीर भूमिका बजावू शकतात. भोपळ्याच्या बिया ओमेगा -3 फॅटी ऍसिडचे समृद्ध स्रोत आहेत.
ल्युटल टप्प्यात प्रोजेस्टेरॉनच्या उत्पादनास समर्थन देण्यासाठी एक चमचा सूर्यफुलाच्याबिया आणि तीळ घाला. तिळातील लिग्नॅन्स प्रोजेस्टेरॉन हार्मोन च्या संतुलनास समर्थन देतात आणि रजोनिवृत्तीनंतरच्या स्त्रियांमध्ये रक्तातील कोलेस्टेरॉल आणि अँटीऑक्सिडंट्स सुधारतात. सूर्यफुलाच्याबिया हे निरोगी चरबीचे उत्कृष्ट स्त्रोत आहेत जे पुनरुत्पादक प्रणालीच्या योग्य कार्यासाठी आवश्यक आहेत.
मासिक पाळीसाठी बियाणे सायकलिंग कधी सुरू करावे?
मासिक पाळीच्या पहिल्या दिवशी मासिक पाळी साठी बियाणे सायकलिंग सुरू करणे योग्य आहे.
- PCOS साठी बियाणे सायकलिंग:
PCOS साठी सीड सायकलिंग वापरण्याचे अनेक फायदे मिळतात जसे की डिम्बग्रंथि सिस्ट्सची संख्या कमी करणे. भोपळा आणि तिळाच्या बियांमध्ये असलेले झिंक प्रोजेस्टेरॉन आणि इस्ट्रोजेन पातळीचे हार्मोनल संतुलन सुधारते आणि एंड्रोजन कमी करून त्यांचे कार्य सुधारते. PCOS साठी बियाणे सायकलिंग वापरल्याने थायरॉईड कार्य देखील सुधारते. अळशीच्या बिया आणि सूर्यफुलाच्या बियांमध्ये आढळणारे ओमेगा-३ फॅटी ऍसिड इंसुलिन प्रतिरोधक क्षमता आणि रक्तातील कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास मदत करतात.
- गर्भधारणेसाठी बियाणे सायकलिंग:
संतुलित हार्मोन्स, नियमित मासिक पाळी, सुधारित अंडमोचन, आणि प्रोजेस्टेरॉन आणि इस्ट्रोजेनची पातळी वाढणे यांसारख्या सीड सायकलिंगच्या अनेक फायद्यांमुळे हे सांगणे सुरक्षित होईल की बियाणे सायकलिंग प्रजनन क्षमता सुधारण्यासाठी देखील फायदेशीर आहे.
– सूर्यफुलाच्या बियांमध्ये असलेले व्हिटॅमिन E अंडी आणि शुक्राणूंची गुणवत्ता सुधारते ज्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता आणि सकारात्मक गर्भधारणेचे परिणाम सुधारतात.
– बियांमध्ये असलेले अँटिऑक्सिडंट्स जळजळ कमी करून प्रत्यारोपणाची शक्यता वाढवतात.
घेऊन घेणे:
अत्यावश्यक फॅटी ऍसिडस्, जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि अँटिऑक्सिडंट्स जी पुनरुत्पादक प्रणालीच्या योग्य कार्यासाठी आवश्यक आहेत, हे चार बियाद्वारे योगदान दिले जाते ज्यांचा स्त्रीच्या हार्मोनल आरोग्यावर खोलवर परिणाम होतो. जरी, हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की हा हार्मोनल असंतुलनासाठी हा संपूर्ण उपचार नाही, परंतु आपण बीज सायकलिंगची निवड करण्यापूर्वी प्रजनन तज्ञाचा सल्ला घ्या.