आयव्हीएफ / आययूआयसाठी ओव्हरीयन स्टीम्युलेशन बद्दल (डिम्बग्रंथि उत्तेजना) आपल्याला माहित आहे का?

Author: Dr.Hema Vaithianathan ,Senior Consultant & Fertility Specialist

जगातील प्रत्येक 6 पैकी 1 व्यक्ती वंध्यत्वाची शिकार असते.

वंध्यत्वाचा स्त्री-पुरुष दोघांच्याही मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर खोलवर परिणाम होतो.

सहाय्यक पुनरुत्पादक तंत्रज्ञान (एआरटी), जटिल प्रक्रियांचा कार्यक्षम नियोजित संच, प्रजनन समस्येशी झगडत असलेल्या जोडप्यांनी सुटकेचा नि:श्वास टाकला आहे.

तांत्रिक प्रगती आणि पुरावा-आधारित संशोधनासह, जोडप्यांना उपचारासाठी वेळ काढणे आणि उपचारांचे नियोजन आणि व्यवस्थापन करणे सोपे करण्यासाठी या प्रक्रिया सुधारित आणि सोप्या केल्या आहेत. या प्रगतीमुळे सध्याचे सहाय्यक पुनरुत्पादक उपचार ‘रुग्ण सुलभ आणि अधिक यशस्वी झाले.

आयव्हीएफ आणि आययूआय सारख्या प्रक्रियेत, प्रक्रियेचे यश उच्च-गुणवत्तेच्या गर्भ (गेमेट) निष्कर्षणात आहे.

सुरुवातीच्या काळात, सहाय्यक पुनरुत्पादक प्रक्रिया नैसर्गिक मासिक पाळीनुसार केली जायची. नैसर्गिक ओव्हलेशन टप्प्यात स्त्रीबीजे काढली जायची. नंतरच्या काळात गर्भाशयाच्या उत्तेजनासाठी नवनवीन औषधे आली त्यामुळे गर्भाशयाच्या उत्तेजनाची सुधारित पायरी एआरटी प्रॅक्टिसमध्ये समाविष्ट केली गेली.

डिम्बग्रंथि उत्तेजना / ओव्हरीयन स्टीम्युलेशन:

विशिष्ट औषधे (हार्मोनल डेरिव्हेटिव्ह) वापरून अंडाशय उत्तेजित केले जातात, म्हणजेच ते एका वेळी अनेक परिपक्व बीजं तयार करतात.

गर्भधारणेची शक्यता जास्तीत जास्त वाढविण्यासाठी ह्या प्रक्रियेमुळे गर्भांतरणासाठी पुरेसे आणि चांगल्या गुणवत्तेचे अनेक गर्भ मिळविण्याची शक्यता निर्माण होते.

याव्यतिरिक्त, ज्यांच्या बीजकोशात साठा कमी आहे आणि ज्यांना त्यांची प्रजनन क्षमता टिकवून ठेवायची आहे त्यांना देखील हे उपयोगी ठरते.

हे कसे कार्य करते?

बीजपुनर्प्राप्तीसाठी बरेच बीज तयार करण्यासाठी अंडाशय 8-14 दिवसांसाठी फॉलिकल स्टिम्युलेटिंग हार्मोन (एफएसएच) आणि ल्युटिनायझिंग हार्मोन (एलएच) च्या हार्मोनल इंजेक्शनद्वारे प्रेरित केले जातात. जरी हे हार्मोन्स शरीरात नैसर्गिकरित्या तयार केले जातात, परंतु इंजेक्शन्स या हार्मोन्सची उच्च पातळी राखण्यास मदत करतात, ज्यामुळे अंडाशयात एकाधिक बीजे परिपक्व होऊ शकतात.

स्टीम्युलेशनसाठी लागणारा वेळ फोलिकल्सच्या परिपक्वतेच्या वेळेवर अवलंबून असतो.

कधीकधी गर्भाशयाच्या फोलिकल्सना तयार करण्यासाठी ओव्हरीयन स्टीम्युलेशन सुरू होण्यापूर्वी हार्मोनल औषधे लिहून दिली जातात.

एकदा उपचार सुरू झाल्यावर काय अपेक्षा करावी?

1. हार्मोनल औषधे दररोज दिली जातील
2. शरीरातील संप्रेरकांच्या पातळीवर लक्ष ठेवण्यासाठी नियमित रक्ताच्या तपासण्या केल्या जातात.
3. अंडाशयातील फोलिकल्सच्या वाढीचे मूल्यांकन करण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड तपासणी केली जाते.
4. औषधे आणि हार्मोनल इंजेक्शनमुळे मूड स्विंगसारखे काही परिणाम होऊ शकतात
5. अंडाशयांनी अपेक्षेप्रमाणे प्रतिसाद न दिल्यास चक्र रद्द केले जाऊ शकते

 

उद्भवू शकणारे दुष्परिणाम:

1. सहज दुखावले जाणारे स्तन
2. जिथे इंजेक्शन दिले आहे त्या जागेवर सूज किंवा पुरळ
3. नैसर्गिक गर्भधारणेच्या बाबतीत एकाधिक फलित गर्भ
4. ओव्हरीयन हायपरस्टिम्युलेशन सिंड्रोम
5. मूड स्विंग्स आणि चिडचिडेपणा

 

ओवेरियन हायपरस्टिम्युलेशन सिंड्रोम (ओएचएसएस)

नावाप्रमाणेच, जेव्हा अंडाशय जास्त संप्रेरकांमुळे अतिउत्तेजित होतात ज्यामुळे अंडाशयात सूज येते आणि शरीरात द्रव गळती होते तेव्हा ही गुंतागुंत उद्भवते.

आयव्हीएफ घेत असलेल्या पीसीओएस असलेल्या स्त्रियांमध्ये हे अधिक सामान्य आहे.

स्थितीच्या तीव्रतेवर आणि लक्षणांवर उपचार आधारित आहे.

ओएचएसएसचा जास्त धोका असलेल्या स्त्रिया सीएपीए – आयव्हीएमची निवड करू शकतात.

 

सीएपीए – आयव्हीएम, एक औषध मुक्त आयव्हीएफ उपचार

ही इन-विट्रो मॅच्युरिटी (आयव्हीएम) ची प्रगत आवृत्ती आहे आणि इंजेक्शनची संख्या आणि त्रासदायक दुष्परिणाम वगळून पारंपारिक इन-विट्रो फर्टिलायझेशन (आयव्हीएफ) पेक्षा चांगले परिणाम देत आहेत.

पीसीओएस असलेल्या स्त्रियांसाठी, ओव्हरीयन हायपर स्टिम्युलेशन सिंड्रोम (ओएचएसएस) चा अति धोका असलेल्या रूग्णांसाठी या कमी खर्चाच्या आणि कमी गहन प्रक्रियेची शिफारस केली जाते.

या प्रक्रियेसाठी ओव्हरीयन स्टीम्युलेशनची आवश्यकता नसते.

 

आपण ओव्हरीयन स्टीम्युलेशनचा विचार करीत असल्यास हे लक्षात ठेवा:

1. नेहमीच आपली औषधे, चाचण्या आणि तपासण्या यांची नोंद ठेवा
2. कोणतीही संबंधित लक्षणे आढळल्यास त्वरित वैद्यकीय मदत घ्या
3. प्रक्रिया कधीकधी जास्त त्रासदायक आणि तणावपूर्ण असू शकते. स्वतःशी दयाळू आणि हळुवारपणे वागा.