એચએસજી પરીક્ષણ વિશે તમારે જાણવા જેવી બધી બાબતો

Author: Dr. V Ramya, Consultant & Fertility Specialist

એચએસજી પરીક્ષણ શું છે?

હિસ્ટરોસાલ્પિંગોગ્રામ પણ કહેવાય છે, એચએસજી પરીક્ષણ એ સ્ત્રી પ્રજનન માર્ગનું મૂલ્યાંકન કરવા માટેનું નૈદાનિક સાધન છે. ગર્ભાશય અને ફેલોપિયન ટ્યુબની અંદરની કોઈપણ અસાધારણતાનું મૂલ્યાંકન કરવાની આ એક કાર્યક્ષમ પદ્ધતિ છે. આમાં ગર્ભાશયમાં કોન્ટ્રાસ્ટ ડાઈ નાખવામાં આવે છે જે ઓછા ડોઝના એક્સ-રેને આધિન થવા પર ગર્ભાશયની પોલાણ અને ફેલોપિયન ટ્યુબના આકાર અને રચના  વિશે સમજ આપે છે.

એચએસજી પરીક્ષણ શા માટે કરવામાં આવે છે?

ગર્ભાશયની સ્થિતિનું નિદાન કરવા માટે:

જન્મજાત ગર્ભાશયની વિસંગતતાઓ, ફાઇબ્રોઇડ્સ, ગાંઠો, પોલિપ્સ, એડહેશન્સ, પેલ્વિસમાં ઘાવ માટે ગર્ભાશયની તપાસ કરવા માટે વંધ્યત્વ નિદાનના ભાગ રૂપે એચએસજી પરીક્ષણ કરવામાં આવે છે કારણ કે આ સ્થિતિ પ્રત્યારોપણ અને ગર્ભ વૃદ્ધિને અસર કરી શકે છે.

ટ્યુબલ લિગેશન પ્રક્રિયાની સફળતા ચકાસવા માટે:

ટ્યુબલ લિગેશન પ્રક્રિયા (એક પ્રક્રિયા જેમાં ફેલોપિયન ટ્યુબ ગર્ભાવસ્થાને રોકવા માટે બાંધી દેવામાં આવે છે) પછી નળીઓ સંપૂર્ણપણે અવરોધિત છે કે કેમ તેની ખાતરી કરવા માટે પણ આ કરવામાં આવે છે.

ફેલોપિયન ટ્યુબમાં અવરોધો તપાસવા માટે:

અવરોધિત ફેલોપિયન ટ્યુબ સ્ત્રીઓમાં વંધ્યત્વના મુખ્ય કારણોમાંનું એક છે. ફેલોપિયન ટ્યુબમાં અવરોધો મ્યુક્સ, કોષ અપશિષ્ટ, પોલિપ્સ અને ફાઇબ્રોઇડ્સની હાજરીને કારણે છે. આ અવરોધો શુક્રાણુને ગર્ભાધાન માટે ઇંડા સુધી પહોંચવા દેશે નહીં અથવા ફળદ્રુપ ઇંડા પ્રત્યારોપણ માટે ગર્ભાશય સુધી પહોંચી શકશે નહીં અને સ્થાનિક ગર્ભાવસ્થામાં પરિણમી શકે છે. ફેલોપિયન ટ્યુબમાં આ અવરોધનું નિદાન એચએસજી પરીક્ષણની મદદથી કરી શકાય છે.

એચએસજી પરીક્ષણની તૈયારી કેવી રીતે કરવી?

• એ જાણવું અગત્યનું છે કે માસિક ચક્રના છેલ્લા દિવસ અને ઓવ્યુલેશનની શરૂઆત પહેલાં, એટલે કે માસિક ચક્રના 5-10 દિવસો (આ સમયગાળો માસિક ચક્રની લંબાઈને આધારે અલગ અલગ હોઈ શકે છે) પહેલા એચએસજી પરીક્ષણ નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે.
• પ્રક્રિયા પહેલાં, પરીક્ષણના દિવસે અને પ્રક્રિયા પછી પેલ્વિક ચેપના જોખમને દૂર કરવા માટે એન્ટિબાયોટિક્સ આપવામાં આવે છે.
• પ્રક્રિયા દરમિયાન અગવડતામાં મદદ કરવા માટે પ્રક્રિયાના એક કલાક પહેલા ઓવર-ધ-કાઉન્ટર પેન રિલિવર લેવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
• જો તમને આયોડિન અને બેટાડિનથી એલર્જી હોય તો તમારા ડૉક્ટરને જણાવો. પ્રક્રિયા માટે આયોડિન વિનાના કોન્ટ્રાસ્ટ ડાઇનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. ઉપરાંત, જો તમે એક્સ-રે પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોવ તો તમારા ડૉક્ટરને જણાવો.
• તમે ગર્ભવતી નથી તેની ખાતરી કરવા માટે પ્રક્રિયા પહેલા મૂત્ર ગર્ભાવસ્થા પરિક્ષણ કરવામાં આવે છે.
• એચએસજી પરીક્ષણ એ ડે-કેર પ્રક્રિયા છે અને તેને પૂર્ણ કરવામાં એક કલાક કરતાં ઓછો સમય લાગશે.
• પ્રક્રિયા પછી તમને ઘરે લઈ જવા માટે કોઈને સાથે લઈને આવવું.

એચએસજી પરીક્ષણ પછી શું અપેક્ષા રાખવી?

આ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ આડઅસરો સામાન્ય રીતે પ્રક્રિયા પછી થોડા દિવસોમાં દૂર થાય છે.

• પેડું વિસ્તારમાં થોડી અગવડતા અનુભવી શકે છે (જો દુખાવો ચાલુ રહે તો તમારા ફર્ટિલિટી નિષ્ણાતની સલાહ લો)
• પેટમાં દુખાવો અથવા ખેંચાણ
• ચીકણું યોનિમાર્ગ સ્રાવ (ડાઇના કારણે)
• હળવો રક્તસ્ત્રાવ અથવા સ્પોટિંગ
• ચક્કર
• ઉબકા

એચએસજી પરીક્ષણના જોખમો શું છે?

એચએસજી પરીક્ષણ આમ તો સલામત છે, પરંતુ દુર્લભ ગૂંચવણોમાં શામેલ હોઈ શકે છે:

• કોન્ટ્રાસ્ટ ડાઈ માટે એલર્જીક પ્રતિક્રિયા
• ગર્ભાશય અને ફેલોપિયન ટ્યુબનો ચેપ
• ગર્ભાશયનું છિદ્ર
• થોડી માત્રામાં અસામાન્ય રક્તસ્રાવ (જો તે થોડા કલાકો કરતાં વધુ ચાલુ રહે અને માસિક ચક્ર કરતાં ભારે હોય, તો તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો)
• તાવ અથવા ઠંડી લાગવી

શું એચએસજી પરીક્ષણ પીડાદાયક પ્રક્રિયા છે?

એચએસજી પરીક્ષણ મુખ્યત્વે પીડારહિત પ્રક્રિયા છે અને પીડા સહન કરવાની ક્ષમતાના સ્તરને કારણે આનો અનુભવ સ્ત્રીથી સ્ત્રીમાં બદલાઈ શકે છે. અમુક સ્ત્રીઓમાં પ્રક્રિયા હળવી અગવડતા લાવી શકે છે. ડાઇને પીડારહિત રીતે યોનિમાર્ગ દ્વારા ગર્ભાશય અને ફેલોપિયન ટ્યુબમાં દાખલ કરવામાં આવે છે. ડાઇનું ઇન્જેક્શન લેતી વખતે થોડી સ્ત્રીઓને સહેજ ખેંચાણનો અનુભવ થઈ શકે છે.

ઓવર-ધ-કાઉન્ટર પેન રિલિવર અગવડતા દૂર કરવામાં મદદ કરી શકે છે.

એચએસજી પરીક્ષણ કોણે ટાળવું જોઈએ?

સ્ત્રીઓએ નીચે મુજબની સ્થિતિમાં એચએસજી પરીક્ષણ કરાવવાનું ટાળવું જોઈએ

• ગર્ભાવસ્થા
• પેલ્વિક ઇનફ્લેમેટરી ડિસીઝ (પીઆઈડી)
• અસ્પષ્ટ યોનિમાર્ગ રક્તસ્રાવ

એચએસજી પરીક્ષણ પરિણામોનું અર્થઘટન

તમારા ફર્ટિલિટી નિષ્ણાત સ્કેન ઈમેજોનું મૂલ્યાંકન કરશે અને સારવારના આગળના પગલાં પરિણામો પર નિર્ભર રહેશે. જો રિપોર્ટ ફેલોપિયન ટ્યુબમાં અવરોધ દર્શાવે છે, તો પછી સમસ્યાનું વધુ નિદાન કરવા માટે લેપ્રોસ્કોપી કરવામાં આવે છે અથવા ઇન વિટ્રો ફર્ટિલાઇઝેશન (આઈવીએફ) સારવારની ભલામણ કરવામાં આવે છે.

શું એચએસજી પરીક્ષણ ગર્ભાવસ્થાની શક્યતાઓને સુધારી શકે છે?

કેટલાક કિસ્સાઓમાં, એચએસજી પરીક્ષણ પરોક્ષ રીતે યુગલોમાં ગર્ભધારણની શક્યતાને વધારી શકે છે. પ્રક્રિયા પછી લગભગ 3 મહિના સુધી પ્રયાસ કરવો સલામત છે. આવા કિસ્સાઓમાં, એવું માનવામાં આવે છે કે પ્રક્રિયા દરમિયાન ઉપયોગમાં લેવાતો કોન્ટ્રાસ્ટ ડાઈ (આયોડિન) મ્યુક્સ અથવા અન્ય કોષોના અપશિષ્ટને સાફ કરવામાં મદદ કરી શકે છે જે ફેલોપિયન ટ્યુબને અવરોધિત કરી શકે છે અને ગર્ભાવસ્થાને અટકાવી શકે છે. જો કે તે એક સુખદ આડઅસર હોઈ શકે છે, આ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે તે જરૂરી પરિણામ ન હોઈ શકે.

શું એચએસજી પરીક્ષણ જ એકમાત્ર વિકલ્પ છે?

લેપ્રોસ્કોપી અને હિસ્ટરોસ્કોપી જેવી અન્ય પ્રક્રિયાઓ છે. તેનો ઉપયોગ ગર્ભાશયની પોલાણમાં ખરાબીના કારણે ઊભી થતી સમસ્યાઓનું નિદાન કરવા માટે થાય છે પરંતુ તે ફેલોપિયન ટ્યુબમાં અવરોધ વિશે કોઈ માહિતી આપતી નથી.

વારંવાર થતા કસુવાવડ અને અસામાન્ય રક્તસ્ત્રાવના કિસ્સામાં પણ એચએસજી પરીક્ષણને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે.