સ્ત્રીની પ્રજનનક્ષમતા પર પોષણનો પ્રભાવ

Author: Dr. Aparna Vishwakiran, Senior Consultant & Fertility Specialist

 તે પહેલેથી જ સ્થાપિત છે કે આપણું સ્વાસ્થ્ય આપણે જે ખોરાક લઈએ છીએ અને તેની સાથે સંકળાયેલ પોષક મૂલ્યોથી પ્રભાવિત થાય છે. એકંદર આરોગ્ય અને પ્રજનનક્ષમતાના મુદ્દાઓ પર ખરાબ આહારની આદતોની અસરને ઘણીવાર અવગણવામાં આવે છે. અસ્વસ્થ આહારની ટેવ અને અસંતુલિત આહાર પુરૂષ અને સ્ત્રી બંનેના પ્રજનન કાર્યોમાં દખલ કરે છે.

વંધ્યત્વના સંચાલનમાં પોષક આહારની ભૂમિકાને ઘણીવાર ઓછું આંકવામાં આવે છે. તબીબી સારવાર ઉપરાંત, જીવનશૈલીમાં ફેરફાર અને પર્યાપ્ત પોષણ સહાય જેવા સર્વગ્રાહી અભિગમથી ઉસાઇટ અને શુક્રાણુઓના વિકાસ પર ફાયદાકારક અસર પડશે. આ પુરુષો અને સ્ત્રીઓ બંનેમાં વંધ્યત્વને સુધારવામાં અને સારવાર કરવામાં મદદ કરશે.

સ્ત્રી વંધ્યત્વ એ વિશ્વભરમાં પ્રજનનક્ષમ વયની સ્ત્રીઓમાં પ્રચલિત તબીબી અને સામાજિક સ્થિતિ છે.

તે ઓવ્યુલેશન વિકાર, ઓવેરિયન રિઝર્વ અને ઇંડાની ગુણવત્તામાં ઘટાડો, અનિયમિત માસિક ચક્ર, હોર્મોનલ અસંતુલન, પ્રજનન તંત્રની સ્થિતિ જેવા વિવિધ પેથોફિઝીયોલોજીકલ ફેરફારો, અને અને અન્ય મૂળ દીર્ઘકાલીન રોગોને કારણે થાય છે.

ઓવ્યુલેશન વિકાર અને ઇંડાની ગુણવત્તા: સ્ત્રી પ્રજનનક્ષમતા માટે મહત્વપૂર્ણ બાયોમાર્કર્સમાંનું એક ઇંડાની ગુણવત્તા છે. ઇંડાના સંભવિત નિશ્ચેચિત થવાની સંભાવના ઓવમ (ઇંડા) ની ગુણવત્તા પર આધારિત છે. સ્ત્રીની ગર્ભધારણ કરવાની ક્ષમતા અને ભાવિ ફર્ટિલિટી અંડાશય (ઓવેરિયન રિઝર્વ) માં હાજર ઇંડાની સંખ્યા અને ગુણવત્તા પર આધારિત છે.

નિયમિત અને સ્વસ્થ માસિક ચક્ર દરમિયાન ઓવમ બહાર આવે છે, આ પ્રક્રિયાને ઓવ્યુલેશન કહેવામાં આવે છે.

ઇંડાની ગુણવત્તા અથવા સંખ્યામાં ઘટાડો અથવા ઓવ્યુલેશન પ્રક્રિયામાં સમસ્યા ઓવ્યુલેટરી વંધ્યત્વ તરફ દોરી જાય છે. પોષક પરિબળો ઉસાઇટની પરિપક્વતા, ગર્ભાધાન અને પ્રત્યારોપણ પછી ભ્રૂણની ગુણવત્તાને અસર કરે છે.

પીસીઓએસ અને આંતરસ્ત્રાવીય અસંતુલન: તે અંતઃસ્ત્રાવી વિકાર છે જે અંડાશયમાં કોથળીઓની રચના, હોર્મોનલ અસંતુલન, વજનમાં વધારો, બળતરા અને અનિયમિત માસિક ચક્ર દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે. તે સ્ત્રીઓમાં વંધ્યત્વના મુખ્ય કારણોમાંનું એક છે.

યોગ્ય સંતુલિત આહાર પીસીઓએસના સરળ સંચાલનમાં મદદ કરે છે.

જીવનશૈલી-સંબંધિત પરિબળો જેમ કે શરીરનું અસામાન્ય વજન, પોષક વિકૃતિઓ, ધૂમ્રપાન, સ્થૂળતા, દારૂનું સેવન વગેરે પણ સ્ત્રીઓમાં પ્રજનનક્ષમતા સમસ્યાઓનું કારણ બને છે.

ફર્ટિલિટી વધારવા માટે ખોરાક:

1. આખું અનાજ પૂરતું પોષણ પૂરું પાડે છે અને બ્લડ સુગરમાં વધારો કર્યા વિના તમારા પેટને લાંબા સમય સુધી ભરેલું રાખે છે. આખા ઘઉં, બ્રાઉન રાઈસ, જવ, જુવાર વગેરે કેટલાક નોંધપાત્ર વિકલ્પો છે.
2. કઠોળ અને દાળનું સેવન અને પ્રાધાન્યમાં પ્રોટીનના વનસ્પતિ સ્ત્રોતનું સેવન કરવાથી ઓવ્યુલેટરી વંધ્યત્વનું જોખમ ઓછું થાય છે. ઉપરાંત, કઠોળ ફોલિક એસિડનો સારો સ્ત્રોત છે જે તંદુરસ્ત ગર્ભ વિકાસમાં મદદ કરે છે. પીસીઓએસથી અસરગ્રસ્ત મહિલાઓમાં ટેસ્ટોસ્ટેરોનનું સ્તર ઘટાડવા અને હોર્મોનનું સ્તર જાળવવામાં પ્રોટીનનું સેવન સકારાત્મક ભૂમિકા ભજવવા માટે પણ જાણીતું છે.
3. ઝીંક, આયર્ન, ફોલિક એસિડ અને સેલેનિયમ જેવા સૂક્ષ્મપોષકતત્વોના સ્ત્રોતોનો સમાવેશ કરવાથી પણ ફોલિક્યુલર સ્વાસ્થ્ય અને ઇંડાની ગુણવત્તા જાળવવામાં મદદ મળે છે.
4. ફોલિક એસિડથી ભરપૂર ખોરાક લો અથવા ફોલિક એસિડ સપ્લીમેન્ટ લો. ફોલિક એસિડ ગર્ભની ગુણવત્તામાં સુધારો, જન્મજાત ખામીને અટકાવવા અને ઓવ્યુલેટરી વંધ્યત્વનું જોખમ ઘટાડવા સાથે સંકળાયેલ છે.
5. પીસીઓએસ-સંબંધિત વંધ્યત્વને અળસી, કોળાના બીજ, તલના બીજ અને સૂર્યમુખીના બીજ જેવા બીજનો સમાવેશ કરીને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. આ બીજમાં રહેલ ફાયટોસ્ટ્રોજેન્સ હોર્મોનલ સ્તર અને અનિયમિત માસિક ચક્રને નિયમિત કરવામાં મદદ કરે છે.
6. વિટામીન સીથી ભરપૂર ફળો અને બેરી જેવા રાસબેરી, સ્ટ્રોબેરી અને બ્લૂબેરી એન્ટીઓક્સીડેન્ટ-યુક્ત ખોરાક, તેમના બળતરા-રોધી ગુણધર્મો પીસીઓએસ-સંબંધિત વંધ્યત્વમાં મદદ કરે છે.
7. ઓમેગા 3 ફેટી એસિડ ફર્ટિલિટીને જાળવવામાં મદદ કરે છે અને સારી ગુણવત્તાવાળા ઈંડાના ઉત્પાદનમાં પણ મદદ કરે છે. માછલી, ઈંડા, સૂકો મેવો, પ્લાન્ટ ઓઈલ અને બદામ ઓમેગા-3 ફેટી એસિડના સારા સ્ત્રોત છે.
8. પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, ખાંડયુક્ત અને આલ્કોહોલિક પીણાં અને રિફાઈન્ડ લોટના ખાદ્ય ઉત્પાદનોથી દૂર રહો.
9. આ પણ યાદ રાખો કે કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ અને ફેટની વધુ પડતી માત્રા ઓવ્યુલેશન પર નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.

નિષ્કર્ષમાં, સંયમન ચાવી છે, અને અતિશય ખાવું નહીં અથવા સખત ડાયટનું પાલન કરશો નહીં. પ્રોટીન, ફેટ, કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, એન્ટીઑકિસડન્ટો, મિનરલ્સ અને વિટામિન્સથી ભરપૂર પરંતુ સંતુલિત આહાર સ્ત્રી પ્રજનન તંત્રની શ્રેષ્ઠ કામગીરી માટે અને વંધ્યત્વના જોખમને ઘટાડવા માટે અત્યંત ફાયદાકારક છે.